ILAYS: "Qumbulad kol aad la dhacdo/Rabbiyoow wax ka qabo qoomka qaladkan gaystay..."

Waxay ahayd maalin Jimce ah oo qaboobaha lugu jiray kuna abbaaran casarliiqa, waxaan soogalay dukaan kafeega laga cabbo. Isha ayaan la laacay fadhiga dukaanka. Gees baa waxaa fadhiyey xayn dad ah oo uu wejigoodu igu cusbayn, balse anan aqoon dheer u lahayn. Waan salaamay dhammaan. Waxaan, toyasho kaddib, garasho u yeeshay oday u muuqda mid ay wadaadnimadiisu hanaqaadday tan iyo kolkii sii horreysay oo iigu dambeysay muuqaalkiisa. Dhab ahaan, muranka ka yeerayey dhankooda awgiis ma doonayn inaan goobta ku nagaano.

Waxaan meesha ku sugayey qof uu gaari ka hallaabay oo shaqadu ay markaas gebogebo u ahayd oo ay malaha wax toban daqiiqo ka yar u dhinnayd, kolkaas kaddibna an gurigooda u qaadi doonayey. Wadaadku, sida lugu yaqaan badigood wadaaddada, wuxuu si afdheer ugu tiraabayey wax diin ku saabsan oo nolosha u roon. Waa sida laga soo dhaadhiciyey ee marnaba maaha wax xaqiiq ah. Noloshaan hadda iyo ta marka uu geeryoodo oo uu Allah jiraa la yiraahdo oo aad u awood badan oo weliba u naxariis badan - laakiinse u dabeecad iyo xisaabtan dhow Maxamedka eebbeyaalka Barida Dhexe ka jiray ka doortay "Allah" keliya - uu dadka ku "ciqaabi" doono dab, ayuu sida cajalad la duubay oo kale ugu celceliyey wadaadku.

Da' ahaan waa qof odaynimo dhex caga-cagaynaya. Dareen ahaan wuxuu u muuqdaa nin isu haysta in uu og yahay nolosha dunidu waxay u dhigan tahay iyo waxay ka dhigan tahay. Hase ahaatee ad garan karaysid in taasi muuqaal keliya tahay ee arrimo hoose jiraan. Sidee ayuu u ogaan karin arrimaha dunida kolka ay kala yihiin - sida uu rumaysan yahay - wax Quraanka ku qoran, wax amar ama mucjuso Allah, iyo wax ay Juwish ka dambeeyaan? Anigu dhankayga, inaanan "waanada" ka helin si weyn ayay u caddayd baan filayaa. Muslim maahi waa gaarkeed waayo maddoonayo inuu suuxo. Dareenka wejigay ayaa dheelitirayey eray kasta ee an cod ku oran lahaa. Hase ahaatee waanadu waa sii socotay intii muddo ah. Aqoon ahaan odaygu wuxuu u miisaan eg yahay in uu dugsi dhexe dhammeeyey. Af ahaan dhimaalka afaftu waa isugu mid af Soomaali iyo kuwo kaleba.

Muddo yar kaddib wuxuu galay ammaan iyo bogaadin uu iigu jeedinayo maaddaama anan anigu galin "xabsi iyo waxa baas oo dadka qaarkood la haray". Waan uga mahadceliyey. Waxaanse sii raaciyey "jeel maadan galin ammaan maahan runtii". Haddaan iftiin guud kaasiiyo nolosha wadaadka inta an kala socdo, waxaa nagaaniyey waxa an ugu yeero "saddexda G (3G)" ee saboolnimadu horseeddo iyo mid kale oo ah dibedjir waashay ama qof qurbaha ku waashay. Waxay ka dhigan yihiin 3G; Garoob, Guri iyo Gargaar. Xaaskiisu waa Garoob, Guri, iyo Gargaar dowladeed. Curadkiisa jeelku waa u-joogto. Guud ahaan noloshiisu waa ayaandarro weyn. Waxay ila tahay in jalleeciddiisa cusub iyo tiiraanyada diineed ee hadda ay iyadu horseedday dibedduna culays ba'an saartay. Dhankiisa asagu, "ajar" buu raadinayaa oo diinta in uu ku dheggan yahay ayey la tahay. Waa arrin weyn. Wuxuuse ka nasiib badan yahay odaygaan. Laakiinse giddigood odaygaan oo kale ayey dhabta u beenaynayaan.

Tiraabtiisa raad-taxan wuxuu ku soo gebogabeeyey "[in] gaaladu Ilaah aqoon una tukanayn!" Waxay ila tahay taasi waxay ka dhigan tahay iyo waxay u dhigan tahay waannu ku qoslaynaa ama ku baraarugaynnaa ama labadaba. Diimaha dunida soomaray waxay ka siman yihiin in dad samaystay iyo in dad laga dhaadhiciyey. Hase yeeshee qofkaan waa loo sii maray. Kol waxaa igu soo dhacay muxuu ka oran lahaa natiijooyinka cilmi baaris saynis ee dhawaan la soosaaray. An ka weecanno ayaandarradaan, danta ayaa sidaas go'aaniyaysa.

"Qumbulad kol aad la dhacdo/Rabbiyoow wax ka qabo qoomka (sidan yeelay) qaladkan geystay..." Waa erayo kamid ah miraha heesta cusub ee la yiraahdo "Qaylo Dhaan". Kuwii qumbuladda isku qarxiyey iyo kuwii ku dhintay waxaa labadaba "Allah" looga baryayaa in qumbulad loogu aaro. Si kale, waa mindi mindi ku taag, dhiig dhiig ku daadi. Marnaba, sida muuqata, wanaag iyo samaan nooc ay tahayba lagama garwaaqsanayo diin-ku-sheegga Islam ee waa goondhaba iyo goolaaftan had iyo jeer. Kuwa ay dhulkood kol hore ku faaftay ee an garaad kale lahayn baa ugu horreynta ku talaabsada hirgelinta xeerarka guracan ee Islaam. Diimaha kale kalcagal iyo jacayl iyo cafis ayey wax u xeeriyaan. Goob Islaam dhiig baa dhiiggii daatay loogu ducaynayaa. Waxay lamid tahay dhaqannadii qabiilladii Bariga Dhexe iyo dhaqankoodii guud ee Soomaliya lala yimid ee dhanka dagaalka, siyaasadda, isticmaarka, iwm. Dunidu waa sidaas. Markaas odayga iyo gaalada uu la nool yahay oo uu la deggan yahay oo lamidka yahay dhanka diintiisa ee tibaaxaysa in Muslimku dhulka gaalada ku noolaan karin, hadduu runtii Muslim yahay oo uu "janno (an dadka madow loo oggolayn)" raadis yahay malaha waxaa la gudboon inuu isagu iska bilaabo "waanada" oo uu carriga ka dhoofo inta an Jimcaha soosocda la gaarin!

Dhan kale, odayga iyo gaalku waxay ku kala duwan yihiin oo keliya waa waxa ay rumaysan yihiin. Waa suurogal in gaalka iyo odaygu wada rumaysnaan karayaan, tusaale ahaan, in noloshu tahay dan iyo dareen (wixii la rumaysan yahay, la taransan yahay, la tuhunsan yahay, la tebi doono, iwm) keliya iyo waxyaalo kale oo badan oo nolosha la xiriira. Odaygu tiisa dar xun, ta reerkiisa, carruurta, iyo wixii la mida, wuxuu ka doorbiday ta "aakhiro" ee uu ka waaban karaynin maaddaama uu dhul gaalo ku nool yahay. In uu ku dhego sidaas oo uu ku tago meel la yiraahdo "janno," geeri kaddib, ayuu u tabaabushaystay. Taas dad badan baa rumaysan laakiin cidina marnaba ma caddaynin mana caddayn karayso. Oraah baan xasuustay "sababta ad diinaha kale u beenisay marka ad ii sheegtid baan sababta an taada u beeniyey kuu sheegayaa."

Ayaandarro, cabsi weeye arrinta odayga (iyo dad kale) togta ku nagaaniyay ee uu uga geeddiyi waayey waa hore ee ka indhosaabtay in noloshu tahay loollan ee dadku yahay labo qayb oo u kala baxa kuwo la saameeyey iyo kuwo wax saameeyey ee isaga iyo gaalku run ahaantii cidda saameysay keliya ku kala duwan yihiin. Cabsidu waxay odayga ka indhosaabtay wanaagga nolosha oo weliba ku haysaa taakooyin badan. Dhogorta ka muuqata odayga uu maankiisu sii diciifayo talo iyo ficil dhan wacan u duwi karaya hagardaamooyinka, quraafaadka la rumaysiiyey awgiis, cidina uma hayso sida guud ahaan bulshada uu kamidka yahay.

Loollankii noloshu halkaas buu ku dhammaaday saameyntiina weli halkeedii. Kolkaas ayaandarrada odaygu waxay mudan tahay "Ilays." Sababta oo ah kuwii qumbuladda ama miinada iskula qarxiyey ardaydii magaalada Muqdisho ee heesta baroordiiqa looga dhigaayay waxaa dhalay odaygaan i waaninayey oo kale. Hala yaabin waayaha iyo wixii yimaadaba...haka yeelin nacabkeenna/waxay kugu yiraahdaan. Haddaba "Ilays" arrimahaas buu ku saabsan yahay.

Waa socotaa..